ارزیابی اثربخشی اقدامات بهسازی شبکه آبیاری و زهکشی دشت مغان

محدودیت منابع آب و خاک و ضعف عملکرد شبکه های آبیاری و زهکشی در دنیا ضرورت بهبود بهره وری و ارتقای عملکرد شبکه ها را ایجاب می کند. بر اساس معیارهای جهانی یکی از شاخص های توسعه کشاورزی ساخت، نوسازی و بهسازی شبکه های آبیاری و زهکشی است. ارزیابی وضعیت موجود سیستم های آبیاری نشان داده است که عملکرد اغلب آنها بعلت نقائص مختلف در طراحی و اجرا، عدم نگهداری و بهره برداری مناسب و فقدان مدیریت مطلوب، پایین تر از حد مورد انتظار می باشد. با توجه به اینکه ساخت شبکه های آبیاری و زهکشی سرمایه عظیمی را طلب می کند، بهسازی آن می تواند راهکار مناسبی برای افزایش بهره وری آب گردد. متاسفانه به دلیل عدم وجود یک سیستم ارزیابی نظام یافته در شبکه های آبیاری، میزان اثربخشی اقدامات بهسازی صورت گرفته نامشخص است. به عبارت دیگر چندان معلوم نیست که اقدامات بهسازی انجام شده تا چه حد به اهداف مورد نظر دست یافته و به چه میزان موجب بهبود عملکرد شبکه شده است. بنابراین لازم است با توجه به صرف هزینه های قابل توجه در امر بهسازی برای تعیین اثربخشی اقدامات، ارزیابی یکپارچه و جامع نوسازی شبکه را مد نظر قرار داد. بدین منظور، شبکه آبیاری و زهکشی دشت مغان برای تعیین اثربخشی اقدامات بهسازی صورت گرفته، مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق از روش ارزیابی کلاسیک استفاده شد. بدین معنی که در هر یک از دیدگاه ها مجموعه عوامل موثر بر بهسازی، شناسایی شده و شاخص های ارزیابی به صورت کمی تعریف شده اند. امتیاز وزن شاخص ها و دیدگاه ها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و نهایتاٌ متوسط وزنی نمره ارزیابی هر دیدگاه و شبکه محاسبه گردید. پروژه های بهسازی شده بر حسب ویژگی به دو گروه موضعی و کلان دسته بندی شدند. از بین 14 مورد پروژه بهسازی کلان، زیرپروژه بهسازی آبیاری دشت مغان قطعه mc-i/12 در بخش بهسازی کل و دیدگاه فنی به ترتیب با امتیاز 7/89 و 7/93 درصد و رتبه خوب و بسیار خوب، اثربخشی بالاتری در مقایسه با سایر پروژه ها بدست آورده است. در دیدگاه غیرفنی، زیرپروژه بهسازی آبیاری دشت مغان قطعه mc-i/6 با امتیاز 5/88 درصد و رتبه خوب اثربخش ترین پروژه از لحاظ اقتصادی بوده است. از تعداد کل پروژه های بهسازی، در بخش بهسازی کل 1/7 درصد پروژه ها اثربخشی بسیار خوب، 50 درصد اثربخشی خوب و 9/42 درصد نیز اثربخشی متوسط دارند. در دیدگاه فنی 6/28 درصد از پروژه ها اثربخشی بسیار خوب، 8/42 درصد اثربخشی خوب و 6/28 درصد نیز اثربخشی متوسط دارند. در دیدگاه غیرفنی نیز 4/21 درصد پروژه ها اثربخشی خوب، 3/64 درصد اثربخشی متوسط و 3/14 درصد نیز اثربخشی ضعیف را دارا می باشند. در نهایت اثربخشی بهسازی کل شبکه 31/82 درصد، اثربخشی بهسازی کل شبکه در دیدگاه فنی 36/86 درصد و اثربخشی بهسازی کل شبکه در دیدگاه غیرفنی 34/73 درصد می باشد. پیشنهاد می گردد برای افزایش عملکرد اجرای پروژه های بهسازی اعتبارات مالی پروژه ها، تجهیز ماشین آلات و مصالح مورد نیاز در زمان اجرا به موقع تامین گردند.